Το Λασίθι, το ανατολικότερο άκρο της Κρήτης, βιώνει εδώ και χρόνια την κλιματική αλλαγή με τρόπο δραματικό. Ως περιοχή με εγγενή υδατική φτώχεια, η επιδείνωση των ακραίων καιρικών φαινομένων και η αστάθεια των βροχοπτώσεων απειλούν όχι μόνο τους υδατικούς πόρους, αλλά και την ίδια τη γεωργική παραγωγή και την οικονομική βιωσιμότητα. Τα δεδομένα από τους μετεωρολογικούς σταθμούς της περιοχής αποτυπώνουν μια ανησυχητική πορεία που απαιτεί άμεσα μέτρα προσαρμογής.
Τα Δεδομένα των Μετεωρολογικών Σταθμών: Φθίνουσα Πορεία
Οι μετρήσεις από μετεωρολογικούς σταθμούς του Λασιθίου, αποκαλύπτουν μια ραγδαία μείωση των βροχοπτώσεων. Το 2022 μέχρι το 2024, η πορεία παραμένει φθίνουσα και η μείωση τείνει να περάσει το 50% μέσα σε δύο χρόνια. Η κατάσταση είναι ενδεικτική τάση της κλιματικής αλλαγής.
Η Αντιπεριφέρεια Λασιθίου επιβεβαιώνει ότι “τα τρία τελευταία χρόνια το ύψος των βροχοπτώσεων ακολουθεί φθίνουσα πορεία”. Η μέση ετήσια βροχόπτωση στο νομό είναι πολύ χαμηλότερη από τον μέσο όρος της Κρήτης. Αυτή η ανομοιομορφία καθιστά το Λασίθι την πλέον ευάλωτη περιοχή. Η Αντιπεριφέρεια εκπέμπει SOS προς το ΥΠΑΑΤ για τη λειψυδρία, αλλά δεν φαίνεται να υπάρχει η αναγκαία ανταπόκριση.
Η αγωνία των αγροτών και η καταστροφή της παραγωγής
Η δραματική μείωση των βροχοπτώσεων έχει καταστροφικές συνέπειες στην ελαιοκαλλιέργεια. Το 2024, ενώ η αναμενόμενη παραγωγή ελαιολάδου ήταν 15.000 τόνοι, η πραγματική παραγωγή περιορίστηκε σε 8.700 τόνους, μείωση 42%.
Οι ελαιώνες διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες. Στην 1η, με έντονη στέρηση νερού, υπήρξε πλήρης ακαρπία. Στη 2η, η καρπόδεση ήταν ελλιπής και οι καρποί αφυδατώθηκαν. Μόνο στην 3η, όπου υπήρχε δυνατότητα παροχής νερού, η παραγωγή ήταν ικανοποιητική. Η ποιότητα του ελαιολάδου από τους συρρικνωμένους καρπούς επηρεάστηκε σημαντικά, υπονομεύοντας τη φήμη του λασιθιώτικου ελαιολάδου.
Η αγωνία των αγροτών είναι πλέον καθημερινή. Οι μειωμένες βροχοπτώσεις αναγκάζουν τους παραγωγούς να στραφούν σε ακριβές μεθόδους άντλησης νερού, αυξάνοντας δραματικά το κόστος παραγωγής. Πολλοί αγρότες βλέπουν τους κόπους τους να χάνονται, με τους ελαιώνες και τα αμπέλια να εγκαταλείπονται λόγω αδυναμίας κάλυψης των αυξημένων αναγκών σε νερό. Η εγκατάλειψη των καλλιεργειών δεν είναι πλέον μεμονωμένο φαινόμενο, αλλά μια γενικευμένη κατάσταση. Οι νέες γενιές απομακρύνονται από τη γη, ενώ οι παλαιότεροι αγρότες αδυνατούν να συντηρήσουν τις παραδοσιακές καλλιέργειες. Η αύξηση του κόστους (άρδευσης, λίπανσης, φυτοπροστασίας) σε συνδυασμό με τη μειωμένη παραγωγή δημιουργεί οικονομικό αδιέξοδο. Η φτωχοποίηση για ακόμα μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού είναι αναμενόμενη.
Ακραία Φαινόμενα: Το Παράδοξο Ξηρασίας – Πλημμύρας
Τα προγνωστικά μοντέλα επιβεβαίωσαν την τάση για λιγότερες αλλά εντονότερες βροχές. Τον Μάιο-Ιούνιο 2025, το Οροπέδιο Λασιθίου υπέστη καταστροφική κακοκαιρία με καταρρακτώδεις βροχές και χαλαζόπτωση που μετέτρεψαν τα χωράφια σε λίμνες, προκαλώντας ολική καταστροφή σε καλλιέργειες.
Ενώ η βροχή έπεφτε με ένταση, δεν εμπλούτισε τους υδροφορείς. Αυτό το παράδοξο, λιμνάζοντα νερά χωρίς απορρόφηση, υπονομεύει την υδατική ασφάλεια.
Την ίδια στιγμή που αλλού υπάρχουν καταρρακτώδεις βροχές, υπάρχουν περιοχές με πολύ περιορισμένη ή καθόλου βροχόπτωση.
Διαχείριση Καλλιεργειών
Η προσαρμογή των καλλιεργητικών πρακτικών αποτελεί πλέον μονόδρομο. Η πολιτεία οφείλει να πάρει πρωτοβουλίες. Εκτός από έργα, πρέπει να υπάρχει ενημέρωση των αγροτών. Το πλαίσιο εκπαίδευσης πρέπει να περιλαμβάνει σύγχρονες μεθόδους διαχείρισης των καλλιεργειών που μειώνουν το στρες δένδρων και φυτών, και βελτιστοποιούν τη χρήση νερού. Σεμινάρια και ενημερωτικές ημερίδες για τους αγρότες πρέπει να καλύπτουν τις νέες τεχνικές άρδευσης, την επιλογή κατάλληλων ποικιλιών, και τις πρακτικές διατήρησης υγρασίας στο έδαφος. Η εκπαίδευση πρέπει να είναι πρακτική και προσαρμοσμένη στις τοπικές συνθήκες, με έμφαση στη μείωση των απωλειών νερού και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των καλλιεργειών στην ξηρασία.
Εκπαίδευση, ενημέρωση και έργα υποδομής
Η αντιμετώπιση της κρίσης απαιτεί ολοκληρωμένη προσέγγιση. Σεμινάρια εκπαίδευσης αγροτών σε τεχνικές αποδοτικής άρδευσης (στάγδην, μικροεκτόξευση) μπορούν να μειώσουν την κατανάλωση νερού έως 50%, ενώ προγράμματα ενημέρωσης για επιλογή καλλιεργειών με χαμηλές υδατικές απαιτήσεις είναι απαραίτητα. Ο εκσυγχρονισμός των δικτύων άρδευσης για περιορισμό διαρροών που σήμερα ξεπερνούν το 30% σε πολλές περιοχές, η εγκατάσταση συστημάτων έξυπνης γεωργίας με αισθητήρες υγρασίας εδάφους, και η αναβάθμιση δεξαμενών συλλογής νερού αποτελούν άμεσες προτεραιότητες. Χρειάζεται ολιστική αντιμετώπιση του προβλήματος.
Οι γεωτρήσεις δεν μπορεί να είναι η λύση στο πρόβλημα. Πάντα πρέπει να είναι η έσχατη, προσωρινή, και όχι μόνιμη λύση. Ειδικά όταν υπάρχει υπεράντληση η ζημιά μπορεί να είναι καταστροφική για τον υδροφορέα, άρα και για τις επόμενες γενιές.
Επίσης, η αφαλάτωση έχει υψηλό κόστος. Είναι και αυτή μια λύση, αλλά όταν δεν υπάρχει άλλη επιλογή. Είναι σαφώς προτιμότερο να διαχειριζόμαστε το νερό, πριν καταλήξει στη θάλασσα. Είναι πεταμένα λεφτά. Ο βασικός στόχος πρέπει να είναι οι ταμιευτήρες.
Στο Λασίθι λειτουργούν ήδη ταμιευτήρες, αλλά η χωρητικότητά τους δεν επαρκεί για τις τρέχουσες ανάγκες και παράλληλα δεν καλύπτονται όλες οι περιοχές. Απαιτείται επέκταση υφιστάμενων ταμιευτήρων και δημιουργία μικρών φραγμάτων σε χειμάρρους, καθώς και συστήματα συλλογής ομβρίων για άρδευση και εμπλουτισμό υδροφορέων.
Κρίσιμη παρατήρηση: Ενώ σε άλλες περιοχές του Λασιθίου υπάρχουν ή προχωρούν έργα ταμίευσης νερού, στο Μεραμπέλλο δεν υπάρχει ούτε ένα αυτή τη στιγμή. Χωρίς άμεσες δράσεις, λόγω της ραγδαίας επιδείνωσης των φαινομένων ξηρασίας, η καταστροφή θα είναι αναπόφευκτη.
Αμεση απειλή ανεπανόρθωτων ζημιών
Τα δεδομένα δεν αφήνουν περιθώριο αμφιβολίας. Χωρίς άμεση υλοποίηση έργων ταμίευσης νερού, η Λασίθι αντιμετωπίζει κίνδυνο μη αναστρέψιμης υποβάθμισης της γεωργικής του παραγωγής. Η μείωση της βροχόπτωσης κοντά 50% σε δύο χρόνια, σε συνδυασμό με την πλήρη ακαρπία χιλιάδων ελαιοδέντρων, σηματοδοτεί ένα σημείο χωρίς επιστροφή.
Χρειάζεται τα αρμόδια υπουργεία να χρηματοδοτήσουν έργα. Εργα καρκινοβατούν εδώ και χρόνια, ενώ η πολιτεία δεν παρέχει πόρους ούτε για μελέτες. Η Αντιπεριφέρεια Λασιθίου, δεν μπορεί από μόνη της να σηκώσει το βάρος του όλου εγχειρήματος. Ούτε μπορεί το κόστος να μετακυλιστεί σε τοπικούς φορείς. Ο κυβερνητικός βουλευτής δεν δείχνει το αναγκαίο ενδιαφέρον, δεν παίρνει πρωτοβουλίες, δεν πιέζει για να προχωρήσουν έργα. Αόριστες υποσχέσεις, που τις περισσότερες τις ακούμε εδώ και δεκαετίες.
Κάθε χρόνος καθυστέρησης δημιουργεί ανεπανόρθωτες ζημιές. Ερημοποίηση εδαφών, ξήρανση δένδρων, εγκατάλειψη καλλιεργειών, οικονομική κατάρρευση αγροτικών νοικοκυριών. Η κλιματική αλλαγή δεν είναι πλέον πρόβλεψη, αλλά πραγματικότητα που απαιτεί άμεση δράση. Τα έργα ταμίευσης δεν αποτελούν πολυτέλεια, αλλά επιβίωση για την αγροτική οικονομία του Λασιθίου.
